Niềm tin của người dân là thước đo hiệu quả chính sách
Thực hiện mục tiêu tiến bộ và công bằng xã hội, thể chế hóa nguyên tắc Hiến định "Mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật", Đảng và Nhà nước luôn đặc biệt quan tâm đến chính sách bảo đảm quyền tiếp cận công lý của người dân. Trong đó, Trợ giúp pháp lý (TGPL) được xem là một chính sách nhân văn, khẳng định tinh thần "không để ai bị bỏ lại phía sau" trong thụ hưởng pháp luật.
Xem thêm:
Cán bộ Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Lạng Sơn hướng dẫn bà con các quy định liên quan đến nhu cầu TGPL.
Tiếp nối nền tảng từ Luật TGPL năm 2006, Luật TGPL năm 2017 hoàn thiện hơn nữa cơ chế pháp lý, mở rộng phạm vi tiếp cận, lấy vụ việc làm trọng tâm nhằm bảo vệ hiệu quả hơn quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm dễ bị tổn thương.
Qua tìm hiểu của PV, sau 8 năm triển khai Luật TGPL 2017, nhiều địa phương ghi nhận kết quả rất đáng khích lệ. Sự gia tăng ổn định về số lượng, chất lượng các vụ việc cho thấy niềm tin của người dân vào TGPL ngày càng lớn.
Tại Hà Nội – địa bàn đông dân và phức tạp, Trung tâm TGPL Nhà nước Tp,hà Nội cho biết, đơn vị đã tham gia TGPL cho hơn 11.400 vụ việc từ năm 2018 đến nay.
Ở Quảng Ngãi, ngoài hàng nghìn vụ việc tư vấn và TGPL, các cán bộ còn tổ chức hàng trăm đợt truyền thông pháp luật lưu động đến vùng sâu, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Nhờ vậy, nhận thức của người dân đã có sự thay đổi rõ nét.
"Nếu trước đây người dân chỉ nghĩ TGPL hỗ trợ trong lĩnh vực hình sự, thì từ năm 2021 đến nay, họ đã tìm đến để được trợ giúp trong dân sự, đất đai, hôn nhân gia đình, lao động... Đây là tín hiệu cho thấy mức độ tin tưởng ngày càng cao", đại diện Trung tâm TGPL tỉnh Quảng Ngãi thông tin.
Bà Nguyễn Thị Thanh Xuân - Trưởng Chi nhánh số 4 (Trung tâm TGPL Nhà nước Tp.Hà Nội) chia sẻ: "Có vụ việc người dân thuê thêm luật sư để chắc chắn. Nhưng sau thời gian làm việc, họ nhận thấy hiệu quả TGPL không hề kém cạnh, lại được miễn phí. Từ đó, họ tin tưởng hoàn toàn vào trợ giúp viên. Có người còn quay lại đề nghị trả phí dù chúng tôi không được phép nhận. Điều này cho thấy niềm tin vào trình độ, chuyên môn của đội ngũ trợ giúp viên ngày càng tăng".
Nhiều Trung tâm TGPL trên cả nước cho biết số vụ việc được tiếp nhận tăng đều qua mỗi năm, nhất là các vụ việc phức tạp liên quan đến người nghèo, trẻ em, người bị bạo lực gia đình, người dân tộc thiểu số hoặc người bị buộc tội. Nhiều trường hợp nhờ được TGPL mà thoát khỏi rủi ro pháp lý, tiếp cận công lý kịp thời.
Cùng với đó, các Sở Tư pháp địa phương chủ động tổ chức hàng trăm chương trình tuyên truyền, phổ biến quyền được TGPL; kiện toàn mạng lưới cộng tác viên; ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ. Ở cấp Trung ương, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý ban hành nhiều văn bản hướng dẫn, tập huấn nghiệp vụ để thống nhất triển khai trong toàn hệ thống.
Sau 8 năm, Luật TGPL 2017 đã chứng minh hiệu quả khi đem lại lợi ích thiết thực cho hàng trăm nghìn người dân yếu thế. Những con số biết nói, những vụ việc được bảo vệ thành công, và đặc biệt là niềm tin ngày càng lớn của người dân chính là thước đo rõ ràng nhất cho sự đúng đắn của chính sách nhân văn này.
Hoạt động tham gia tố tụng ngày càng đậm nét
Một thay đổi quan trọng kể từ sau Luật 2017 là TGPL chuyển từ mô hình thiên về tư vấn sang "lấy vụ việc làm trung tâm". Điều này đồng nghĩa ưu tiên nguồn lực cho tham gia tố tụng – nơi quyền lợi người dân được bảo vệ trực tiếp và rõ ràng nhất.
Bộ Tư pháp đánh giá hoạt động TGPL ngày càng thực chất nhờ cơ chế kiểm soát chất lượng, báo cáo định kỳ, thậm chí đánh giá độc lập. Nhiều vụ việc có phản hồi tích cực từ người được TGPL thông qua phiếu đánh giá sau vụ việc.
Đội ngũ trợ giúp viên cũng trưởng thành nhanh chóng. Nhiều tỉnh đã tổ chức bồi dưỡng sâu về kỹ năng tranh tụng, kỹ năng làm việc với nhóm yếu thế, kỹ năng tiếp cận các vụ việc xâm hại trẻ em, bạo lực gia đình... Một số nơi từng "lấy kinh nghiệm làm chính" nay đã tiệm cận chuẩn nghề nghiệp chuyên nghiệp.
Thông tin với PV, đại diện Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh Sơn La cho hay, sau 8 năm Luật có hiệu lực, Sơn La đã giải quyết gần 1.400 vụ việc thành công với nhiều vụ án được tuyên mức án nhẹ hơn hoặc chuyển tội danh hay thay đổi khung hình phạt thấp hơn so với mức đề nghị của Viện kiểm sát nhân dân, qua đó bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp tốt nhất cho người được TGPL.
Song song với công tác TGPL qua tố tụng, Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Sơn La còn đẩy mạnh công tác tuyên truyền, tập huấn kỹ năng hòa giải ngay từ cơ sở (ảnh Nguyễn Yến).
Trung tâm cho biết thêm, hàng năm Bộ Tư pháp ban hành chỉ tiêu vụ việc tham gia tố tụng cho các trợ giúp viên pháp lý, chỉ tiêu được điều chỉnh tăng dần, là một biện pháp giúp Trung tâm triển khai nhiều giải pháp đồng bộ để tăng số vụ việc tham gia tố tụng, hàng năm kết quả thực hiện chỉ tiêu vụ việc TGPL tham gia tố tụng của trợ giúp viên pháp lý đều đạt chỉ tiêu khá, tốt.
Thông qua thực hiện vụ việc, trợ giúp viên pháp lý khẳng định được năng lực của mình cũng như góp phần ghi nhận vai trò, vị thế của hoạt động TGPL trong đời sống xã hội. Đặc biệt, sau khi Bộ Tư pháp ban hành Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng vụ việc TGPL, Sở Tư pháp Sơn La luôn nhận thức được tầm quan trọng của công tác kiểm tra, thẩm định, đánh giá chất lượng vụ việc TGPL.
Tại Lạng Sơn, mạng lưới TGPL được mở rộng đến hầu hết xã biên giới, miền núi. Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh báo cáo đã thực hiện gần 4.200 vụ việc, trong đó có tới gần 4.000 vụ việc là tham gia tố tụng. Con số đã cho thấy hoạt động TGPL đã chuyển mạnh sang bảo vệ quyền lợi trực tiếp tại tòa.
Tại Cao Bằng, trong 8 năm qua, Trung tâm TGPL tỉnh thụ lý hơn 4.800 vụ việc, trong đó hơn 4.400 vụ việc là tham gia tố tụng – chiếm 92% tổng số vụ việc. Đây là tỷ lệ rất cao, phản ánh sự tập trung vào bảo vệ quyền lợi trực tiếp tại phiên tòa.
Tại Quảng Ngãi, chỉ riêng 2 Trung tâm TGPL Nhà nước (Trung tâm số 1 và số 2) đã tiếp nhận hơn 5.700 vụ việc, trong đó có hơn 3.800 vụ bào chữa.
Những số liệu này cho thấy TGPL đã trở thành dịch vụ công thực thụ, gắn chặt với quyền tiếp cận công lý của người dân, góp phần giảm oan sai, bảo đảm công bằng xã hội và tăng cường niềm tin vào pháp luật.
Dù đạt nhiều kết quả, báo cáo của các địa phương cho thấy công tác TGPL vẫn tồn tại một số hạn chế. Thứ nhất, chất lượng đội ngũ chưa đồng đều giữa các tỉnh. Ở một số nơi, trợ giúp viên còn thiếu kỹ năng tranh tụng hoặc kinh nghiệm xử lý vụ việc phức tạp.
Bên cạnh đó, đặc biệt tại các tỉnh miền núi gặp khó do nhân lực mỏng, địa bàn rộng, kinh phí hạn chế khiến việc tiếp cận vụ việc, nhất là tại vùng sâu, vùng xa, còn gặp khó khăn.
Hệ thống cơ sở dữ liệu chưa đồng bộ, việc đánh giá chất lượng vụ việc tại một số đơn vị vẫn thủ công, chưa ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số. Cuối cùng, còn một bộ phận người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số chưa tiếp cận được TGPL do rào cản ngôn ngữ hoặc thiếu thông tin.
Nhiều địa phương kiến nghị Nhà nước tăng đầu tư nguồn lực, mở rộng cơ chế xã hội hóa, hoàn thiện hệ thống thống kê điện tử và tăng cường đào tạo chuyên sâu để đáp ứng yêu cầu mới trong giai đoạn tiếp theo.
