Osho cho rằng nếu bạn không hiện diện trong hành động của mình mà cứ để mặc cho dòng chảy cuộc sống cuốn trôi, thì dù cho bạn sở hữu bao nhiêu tài sản, đã đi bao nhiêu nơi, gặt hái biết bao thành tựu, bạn vẫn hoàn toàn bỏ lỡ cuộc sống của mình. Và thiền, theo ông, là cách duy nhất để thay đổi điều ấy.
Thiền không có nghĩa là phải thoát ly khỏi cuộc sống
Ngày nay, người ta có thể bắt gặp thiền ở khắp nơi: trong phòng tập yoga, các khóa trị liệu tâm lý, sách kỹ năng sống, thậm chí những video ngắn trên mạng xã hội. Nhưng cũng chính sự phổ biến này đã khiến thiền trở thành một khái niệm dễ bị hiểu sai hoặc thổi phồng.
Nhiều người xem thiền như một cách để thoát ly khỏi thực tại, chữa lành tâm hồn, hoặc tệ hơn, biến thiền thành một sản phẩm thương mại để “mua bán” sự bình yên. Hậu quả là người ta nghĩ mình đang thiền, nhưng thực chất chỉ đang tìm thêm một cách để chạy trốn chính mình.
Tác giả Osho .
Theo Osho, thiền không phải là một hành động tách biệt. Nó không đòi hỏi con người phải rời xa công việc, thoát khỏi các mối quan hệ hay đi vào núi rừng. Thiền cũng không phải là nhắm mắt, ngồi yên, tắt hết cảm xúc và suy nghĩ.
Thực tế, thiền chỉ đơn giản là nhận thức. Khi ta biết mình đang làm gì, nghĩ gì, cảm gì, thì ngay khoảnh khắc ấy ta đang thiền. Đi bộ có thể là thiền nếu bạn bước đi một cách tỉnh táo. Ngồi có thể là thiền nếu bạn ngồi một cách tỉnh táo. Lắng nghe tiếng chim hót có thể là thiền nếu bạn lắng nghe bằng nhận thức.
Vấn đề nằm ở chỗ, chúng ta hiếm khi sống theo cách đó. Trong nhịp sống hiện đại, phần lớn chúng ta đều vận hành theo thói quen và phản xạ. Ta ăn nhưng không biết mình ăn gì. Ta vội vã đi đến chỗ làm mà chẳng nhớ hành trình đi qua như thế nào. Ta bị cuốn vào những xu hướng trên mạng xã hội, nói những cụm từ thịnh hành mà chẳng hiểu điều mình đang nói.
Osho gọi đó là “giấc ngủ vô thức” – tình trạng con người sống mà như không sống, nhìn mà không thấy, nghe mà không lắng nghe.
Đó là lý do vì sao “Thiền – Tự do đầu tiên và cuối cùng”, tác phẩm kinh điển của Osho, vẫn giữ nguyên giá trị dù đã ra đời nhiều thập kỷ. Trong tác phẩm này, Osho không chỉ xoáy sâu vào bản chất đích thực của thiền mà còn hướng dẫn chi tiết những phương pháp thiền đặc biệt do ông sáng tạo.
Bằng sự tỉnh thức, Osho đưa ta về lại với “khoảnh khắc này”. Để cuộc sống không còn là một guồng quay mà trở thành một khoảng không gian để quan sát, thấu hiểu và sống trọn vẹn.
Thiền mà Osho đề cập không bắt ta chạy trốn hiện thực, trái lại, nó dạy ta đứng vững trong mọi tình huống. Và chính từ đó, sự tự do xuất hiện. Không phải tự do khỏi thế giới, mà là tự do khỏi sự vô thức của chính ta. Không phải tự do trong ý chí, mà là tự do trong bản thể.
Osho nhận định: “Thiền không có nghĩa là phải thoát ly khỏi cuộc sống. Thiền chỉ đơn giản dạy bạn một lối sống mới: bạn trở thành trung tâm của một cơn bão xoáy. Cuộc sống của bạn vẫn tiếp diễn, nó thực sự tiếp diễn một cách mãnh liệt hơn – với nhiều niềm vui hơn, tỉnh táo hơn, thấu tỏ hơn, sáng tạo hơn – nhưng bạn vẫn tách biệt, chỉ là người quan sát đứng trên đồi, đơn giản là nhìn thấy tất cả những gì đang xảy ra quanh mình”.
Không phải phương pháp thiền nào cũng đều đúng
Ngày nay có rất nhiều phương pháp thiền, nhưng không phải tất cả các phương pháp thiền đều đúng. Osho đặc biệt chỉ ra rằng mọi phương pháp thiền đưa bạn đi sâu vào sự tập trung đều sai. Bởi vì chúng không giúp bạn sống cởi mở mà sẽ trở nên ngày càng khép kín.
Trong nửa sau cuốn sách, Osho đưa ra những hướng dẫn chi tiết về các phương pháp thiền do ông sáng tạo nên, từ Thiền Chủ động OSHO, Thiền mở luân xa, Thiền Định tâm, cho đến Thiền Âm thanh, Thiền Ánh sáng, Thiền về cái chạm…
Khác với cách nghĩ thông thường, đa số các phương pháp thiền Osho không bắt đầu với tư thế ngồi im, mà với tư thế “động”, đó có thể là nhảy múa điên cuồng, khóc lóc kêu la, hít thở hỗn loạn, hay nói nhảm bằng một ngôn ngữ ta không biết… Những phương pháp này giúp giải phóng năng lượng bị kìm nén lâu ngày trong cơ thể và vô thức. Khi lớp “bụi mù” được cuốn đi, sự im lặng tự nhiên bừng mở bên trong.
Như ông đã chỉ ra: “Bạn nên thiền ở tư thế sao cho có thể quên đi cơ thể mình. Thế nào là thoải mái? Khi bạn quên đi cơ thể mình, bạn sẽ thấy thoải mái. Khi liên tục nhớ tới cơ thể, bạn sẽ không thoải mái. Cho nên, ngồi trên ghế hay ngồi trên sàn nhà đều không quan trọng. Hãy thật thoải mái, bởi vì nếu cơ thể không thoải mái, bạn không thể mong đợi phúc lạc thuộc về những tầng sâu hơn: tầng thứ nhất bị bỏ lỡ thì tất cả những tầng khác đều đóng lại”.
Điểm đáng chú ý là cấu trúc các bài thực hành đều bám sát trải nghiệm thực tế. Osho giải thích vì sao từng bước lại cần thiết, cơ chế hoạt động của nó đối với tâm trí và cơ thể, cũng như những thay đổi mà người tập có thể nhận thấy. Nhưng Osho cũng nhấn mạnh rằng không có phương pháp nào là tuyệt đối. Khi một phương pháp đã giúp ta đạt đến một tầng nhận thức mới, ta phải biết buông bỏ nó. Bằng không, chính phương pháp ấy sẽ trở thành xiềng xích.
Điều quan trọng nhất ở thiền là niềm vui. Bạn không nên nghĩ về thiền như một nghĩa vụ hay sự khổ hạnh. Nó cũng không phải là mục tiêu hay xu hướng mà chúng ta phải bắt kịp. Thay vào đó, hãy nhìn thiền như một trò chơi, “giống như trẻ em đang xây lâu đài cát, không có một mục tiêu cụ thể nào trước mắt, chỉ có sự tận hưởng chính hoạt động đó thôi”.
Osho nhấn mạnh: “Thiền chỉ trao cho bạn thứ mà bạn luôn có. Thiền chỉ đơn giản giúp bạn nhận thức được thực tại của mình. Nó không mang đến bất kỳ điều gì mới. Nó chỉ đơn giản hé lộ cho bạn thấy kho báu đang nằm ở đó, nhưng bị phớt lờ và bỏ bê, trong khi bạn lại chạy khắp thế giới để tìm kiếm. Bạn sẽ không tìm thấy nó ở bất kỳ nơi nào khác bởi vì nó đang ở bên trong bạn”.
Với “Thiền – Tự do đầu tiên và cuối cùng”, Osho buộc người đọc phải đối diện với chính mình, phải xuyên qua những lớp vô thức bị che phủ, phải nhìn thấu những thói quen sống vội, sống mòn. Nhưng đồng thời, cuốn sách cũng mở ra một con đường mới giúp ta kết nối với chính mình.
Bởi lẽ, tự do không đến từ việc chối bỏ cuộc đời mà từ việc hiện diện trọn vẹn trong nó. Khi bạn quan sát bản thân với sự tỉnh táo, khi bạn biết cảm nhận từng khoảnh khắc mà không đánh mất mình trong quá khứ hay tương lai, khi bạn sống như người chứng kiến chứ không phải nạn nhân của tâm trí - khi đó, bạn trở thành người tự do.
Về tác giả, Osho là một nhân vật “ngoại hạng”, bởi vì ông không thể được xếp vào một trường phái cụ thể nào. Hàng ngàn bài giảng ông chia sẻ bao trùm mọi chủ đề - từ việc khám phá ý nghĩa tồn tại của bản thân cho đến những vấn đề khẩn thiết nhất của xã hội đương thời hay vấn đề liên quan đến chính trị. Osho nói: “Hãy nhớ, bất cứ điều gì tôi đang chia sẻ không chỉ dành cho bạn… mà tôi cũng đang trò chuyện với cả những thế hệ tương lai nữa”.
Tờ Sunday Times của London mô tả Osho là một trong “1.000 Người kiến tạo của thế kỷ 20”. Còn tờ Sunday Mid-Day của Ấn Độ bình chọn Osho là một trong mười người – cùng với Gandhi, Nehru và Đức Phật – thay đổi vận mệnh của Ấn Độ.
Osho xác nhận rằng ông đang tạo điều kiện cho sự ra đời của một chủng loại người mới. Ông thường gọi “loài người mới” này là “Zorba Phật” – hình tượng kết hợp giữa Zorba “tay chơi Hy Lạp”, đại diện cho chủ nghĩa khoái lạc, và sự an nhiên tự tại của Đức Phật Cồ Đàm.
Osho còn được biết đến với những đóng góp mang tính cách mạng trong lĩnh vực chuyển hóa nội tâm thông qua thiền định. Phương pháp thiền chủ động OSHO giúp giải tỏa căng thẳng cho cả thân và tâm, từ đó mọi người dễ dàng trải nghiệm sự an nhiên, tĩnh tại trong cuộc sống thường nhật.
Cuốn sách "Thiền – Tự do đầu tiên và cuối cùng" được XNĐKXB số 2495-2025/CXBIPH/9-127/DT - QĐXB số 3429/QĐXB-NXBDT cấp ngày 20/8/2025.
