Ngân hàng Nhà nước đang lấy ý kiến Dự thảo Nghị định quy định điều kiện tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu được thu giữ. Ảnh minh họa: CTV
Theo dự thảo, “nhà ở duy nhất” là căn nhà duy nhất thuộc quyền sở hữu, nơi người vay sinh sống ổn định; “công cụ mưu sinh” là phương tiện tạo thu nhập chính, được lượng hóa theo mức lương tối thiểu vùng. Người vay có nghĩa vụ chứng minh ngay từ khi ký hợp đồng bảo đảm; nếu không, tài sản mặc nhiên không thuộc diện được bảo vệ.
Các chuyên gia pháp lý cho rằng việc bổ sung quy định không thu giữ “nhà ở duy nhất” và “công cụ mưu sinh” là phù hợp với nguyên tắc bảo vệ tối thiểu quyền con người. Cách tiếp cận này giúp duy trì sự an toàn tối thiểu cho người vay, trong khi vẫn để ngỏ cơ chế xử lý đối với các loại tài sản khác, qua đó giữ được sự cân bằng lợi ích giữa cá nhân và tổ chức tín dụng.
Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLAW, nhận định đây là bước tiến quan trọng nhằm bảo vệ quyền lợi người dân. Theo ông, quy định này giúp đảm bảo quyền về chỗ ở, ngăn chặn nguy cơ người vay rơi vào cảnh bần cùng hóa khi mất khả năng trả nợ.
Tuy nhiên, ông Hà cũng lưu ý, chính sách này sẽ đặt ra thách thức không nhỏ cho hệ thống ngân hàng. Việc thu hồi tài sản bảo đảm bị thu hẹp đồng nghĩa các tổ chức tín dụng sẽ phải siết chặt điều kiện cho vay và tăng cường khâu thẩm định để kiểm soát rủi ro. Điều này có thể khiến người dân khó tiếp cận vốn vay hơn. “Đây là hai mặt của một vấn đề mà nhà làm luật cần cân nhắc kỹ khi xây dựng Nghị định”, vị Luật sư nhấn mạnh.
Về phía ngành ngân hàng, TS. Nguyễn Quốc Hùng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam, dẫn chứng thực tế: "Có những khách hàng chỉ sở hữu một căn nhà duy nhất, nhưng giá trị lên tới hàng trăm tỷ đồng. Nếu họ thế chấp căn nhà này để vay vốn mà không trả nợ và từ chối bàn giao tài sản cho ngân hàng, tình huống này sẽ rất khó xử lý. Trong trường hợp này, ngân hàng có thể mua lại một căn nhà giá trị thấp hơn để đảm bảo quyền cư trú cho khách hàng, đồng thời thu giữ tài sản thế chấp để xử lý nợ xấu. Do đó, dự thảo Nghị định cần có những quy định đảm bảo cân bằng quyền lợi giữa bên bảo đảm và bên nhận bảo đảm".
Về khái niệm “công cụ lao động”, nhiều ngân hàng cũng đề xuất làm rõ điều kiện áp dụng. Nếu tài sản bảo đảm đang được sử dụng trực tiếp để tạo thu nhập chính, việc cấm thu giữ là hợp lý. Tuy nhiên, nếu công cụ lao động không còn hoạt động hoặc bị bỏ trống, ngân hàng nên được phép xử lý nhằm tránh tình trạng nợ xấu tồn đọng kéo dài.
Bên cạnh quy định liên quan đến nhà ở và công cụ lao động tại dự thảo trên, công tác xử lý nợ xấu hiện còn đối mặt với nhiều vướng mắc pháp lý khác.
Bà Trần Thị Minh Tâm, Phó Chủ nhiệm Câu lạc bộ Pháp chế ngân hàng (Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam), cho rằng pháp luật hiện hành chưa quy định rõ thế nào là “nắm giữ bất động sản do xử lý nợ” và quyền, nghĩa vụ của tổ chức tín dụng. Điều đó dẫn đến tranh chấp, đặc biệt khi giá bất động sản tăng và bên thế chấp muốn đòi lại tài sản. Các tranh chấp này gây nhiều khó khăn trong việc tổ chức tín dụng quản lý cũng như xử lý tài sản.
Theo đề xuất của đại diện một số ngân hàng thương mại, cần có hướng dẫn cụ thể để tổ chức tín dụng được quyền chuyển nhượng tài sản sau khi nhận gán nợ, đồng thời đăng ký biến động đất đai để giảm rủi ro pháp lý và rút ngắn thời gian xử lý. Thêm vào đó, bổ sung quy định về tỷ lệ giá trị tài sản cố định khi nhận gán nợ, nhằm tránh trường hợp giá trị ghi nhận trên sổ sách khác biệt quá lớn so với giá thị trường và cần có khung thời gian rõ ràng cho việc xử lý tài sản, tránh tình trạng tài sản bị “treo” quá lâu, gây thiệt hại cho cả ngân hàng và khách hàng.
Về phía Ngân hàng Nhà nước, ông Phạm Thanh Ngọc, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, cho biết Luật Các tổ chức tín dụng sửa đổi đã bổ sung quy định rõ ràng hơn về quyền thu giữ tài sản bảo đảm, giúp các tổ chức tín dụng thuận lợi hơn trong việc xử lý tài sản bảo đảm.
“Chính phủ đang chỉ đạo rất quyết liệt trong việc hoàn thiện cơ sở pháp lý để tháo gỡ các điểm nghẽn. Vụ Pháp chế Ngân hàng Nhà nước sẽ tiếp thu và kiến nghị cơ quan có thẩm quyền để tháo gỡ vướng mắc”, ông Phạm Thanh Ngọc khẳng định.
