Bảo tồn di sản trong thời đại số

Trải nghiệm mới mẻ

Buổi sáng cuối tuần giữa tháng 8, em Nguyễn Thanh Sung, sinh viên năm 2 Trường Đại học Mở TP Hồ Chí Minh đưa ông nội là cụ Nguyễn Cảnh, năm nay 75 tuổi, đến tham quan Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh. Điều ấn tượng đối với em là dù không có nhân viên thuyết minh như đi theo đoàn, nhưng em có thể nắm bắt được thông tin toàn bộ các hiện vật đang trưng bày tại bảo tàng qua các mã QR và màn hình giao tiếp.

“Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh có mã QR để xem được thông tin trên điện thoại, có cả file nghe. Ông em còn sử dụng dịch vụ đeo tai nghe, đi đến đâu chỉ cần bấm nút số là có thể nghe thuyết minh. Lúc ông đau chân ngồi nghỉ cũng vẫn nghe được nội dung để nắm nhiều thông tin. Điều này rất phù hợp với người lớn tuổi như ông em”, Sung chia sẻ.

Hệ thống tai nghe và thuyết minh tự động ở Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh đã giúp du khách chủ động lựa chọn nội dung tìm hiểu, vừa rõ ràng vừa tránh ô nhiễm tiếng ồn. Sự thay đổi nhỏ này cho thấy nỗ lực ứng dụng công nghệ của Bảo tàng để nâng cao trải nghiệm, đồng thời thể hiện sự chuyên nghiệp trong phục vụ khách tham quan.

Không chỉ dừng ở việc cải tiến dịch vụ, các Bảo tàng tại TP Hồ Chí Minh đã mạnh dạn triển khai nhiều dự án số hóa quy mô. Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh đã lắp đặt màn hình cảm ứng giới thiệu lộ trình tham quan; ứng dụng công nghệ 3D vào các chuyên đề, như trình chiếu Hologram trong trưng bày “Điện Biên Phủ trên không - 50 năm nhìn lại”; áp dụng công nghệ scan 3D để phục dựng hiện vật quý.

Đặc biệt, từ cuối năm 2024, Bảo tàng đưa vào vận hành máy bán vé tự động, tích hợp xuất vé 0 đồng cho người dân TP Hồ Chí Minh trong các ngày lễ lớn. Đầu tháng 8/2025, dịch vụ thuyết minh tự động với 8 ngôn ngữ chính thức được đưa vào phục vụ du khách quốc tế.

Tương tự, Bảo tàng Tôn Đức Thắng cũng đã số hoá các hoạt động trưng bày và tham quan. Nguyễn Nhật Nam Anh, sinh viên ngành Thư viện - Thông tin học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP Hồ Chí Minh, nhận xét: “Không gian trưng bày tại Bảo tàng Tôn Đức Thắng rất phong phú, kết hợp màn hình, kính, tương tác trực tiếp với hiện vật. Trải nghiệm này thú vị hơn nhiều so với việc chỉ đọc các dòng chữ chú thích và xem ảnh tĩnh”.

“Bảo tàng Tôn Đức Thắng kết hợp giữa yếu tố hiện đại và truyền thống. Nhiều trích lục xưa được tích hợp trong hệ thống hiện đại, giúp người xem tiếp cận tư liệu gốc mà không thể tìm trên mạng. Đây là lý do em luôn dành thời gian đến bảo tàng để chiêm nghiệm hiện vật và tranh ảnh từ quá khứ”, Ngọc Mai, một bạn trẻ yêu thích lịch sử đang tham quan tại Bảo tàng Tôn Đức Thắng chia sẻ thêm.

Sự tương tác trực tiếp giữa du khách với các hiện vật lịch sử đang được trưng bày qua phương thức số hoá đã giúp người tham quan như đang chứng kiến sự việc đang diễn ra xung quanh mình, nó thu hút và làm say mê khách tham quan. Đây là những hiệu quả tích cực mà các bảo tàng tại TP Hồ Chí Minh đang hướng đến.

Cô giáo Tạ Ngọc Mai, Trường Mầm non 10A (phường Bảy Hiền, TP Hồ Chí Minh) nhận xét: “Không gian trưng bày được thiết kế phù hợp cho trẻ, giúp các em dễ tiếp thu lịch sử qua hình ảnh sinh động. Tôi muốn đưa học sinh đến để gieo những hạt mầm yêu nước từ sớm”.

Số hóa để bảo tồn và lan tỏa di sản

Song hành cùng trải nghiệm công chúng là nỗ lực bền bỉ của các bảo tàng trong quá trình số hóa. Năm 2024, Bảo tàng Hồ Chí Minh Chi nhánh TP Hồ Chí Minh đã hoàn thành dự án “Số hóa không gian Bảo tàng Hồ Chí Minh” khi phối hợp với Trường Đại học Công nghệ TP Hồ Chí Minh, Công ty Meta Art và Tạp chí Du lịch Việt Nam. Dự án ứng dụng công nghệ đồ họa tiên tiến, cho phép khách tham quan trên toàn thế giới trải nghiệm bảo tàng ảo với không gian 3D, tương tác như thật.

Chỉ trong năm 2024, website bennharong.vn đã ghi nhận hơn 3,1 triệu lượt truy cập, tăng gấp 13 lần so với năm trước. Đây là minh chứng rõ ràng cho sức hút của bảo tàng số, khi rào cản địa lý không còn là trở ngại.

Ông Phạm Thành Nam, Giám đốc Bảo tàng Tôn Đức Thắng cho biết, Bảo tàng đã quét 3D hơn 40 hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu điện tử toàn bộ tài liệu lưu giữ, triển khai phần mềm quản lý hiện vật đạt chuẩn nghiệp vụ bảo tàng. Từ đầu năm 2025, không gian trưng bày hiện đại tại Bảo tàng Tôn Đức Thắng với công nghệ tương tác, trình chiếu 3D, thực tế ảo (VR/AR) chính thức mở cửa, thu hút đông đảo công chúng, đặc biệt là giới trẻ.

Công nghệ số hóa đã cho phép bảo tàng tái hiện lại những di tích lịch sử và tác phẩm nghệ thuật một cách chân thực và sống động. Không chỉ dừng lại ở việc trưng bày các hiện vật, mà người tham quan còn có cơ hội chiêm ngưỡng những chi tiết tinh tế, màu sắc tươi đẹp và không gian từng thời kỳ.

Cảm giác như đang lạc vào một bức tranh lịch sử sống động đã tạo nên sự kỳ diệu cho trải nghiệm tham quan. Tuy nhiên, theo các bảo tàng, quá trình số hóa cũng đối diện nhiều khó khăn như nhân lực chuyên môn về bảo tàng và công nghệ thông tin còn hạn chế; thiết bị quét 3D, lưu trữ dữ liệu cần đầu tư lớn; việc bảo mật dữ liệu số đặt ra yêu cầu cao... Dù vậy, các bảo tàng xác định đây là con đường tất yếu để bảo tồn bền vững.

Theo ông Phạm Thành Nam, thời gian tới, Bảo tàng Tôn Đức Thắng sẽ tiếp tục ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), mở rộng hợp tác với bảo tàng trong và ngoài nước, hướng tới trở thành một trong những bảo tàng số hóa tiêu biểu của cả nước.

Có thể thấy, chuyển đổi số trong bảo tàng không chỉ là xu thế, mà còn là yêu cầu cấp thiết của thời đại. Bảo tàng Hồ Chí Minh Chi nhánh TP Hồ Chí Minh, Bảo tàng Tôn Đức Thắng, Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh hay nhiều bảo tàng khác đã và đang nỗ lực ứng dụng công nghệ hiện đại góp phần vào việc bảo tồn di sản và lan tỏa lịch sử, từ đó nuôi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước trong mỗi người dân Việt và cả bạn bè quốc tế. Đó cũng là cách bảo tàng hòa vào nhịp sống đương đại, trở thành “trường học không biên giới” của cả cộng đồng.