Tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hiện công tác phối hợp trợ giúp pháp lý. Ảnh minh họa
Sự cần thiết sửa đổi, bổ sung
Ngày 29/6/2018, Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tài chính, Tòa án nhân dân tối cao và Viện kiểm sát nhân dân tối cao đã ban hành Thông tư liên tịch số 10/2018/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-TANDTC-VKSNDTC quy định về phối hợp thực hiện TGPL trong hoạt động tố tụng (gọi là Thông tư liên tịch số 10).
Thông tư liên tịch số 10 đã tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hiện công tác phối hợp TGPL trong hoạt động tố tụng, quy định rõ hơn trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, tổ chức và người thực hiện TGPL.
Tuy nhiên, sau hơn 7 năm triển khai, việc thực hiện Thông tư liên tịch số 10 đã bộc lộ một số khó khăn, vướng mắc như chưa có quy định về việc giải thích quyền TGPL cho người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố; một số biểu mẫu ban hành kèm theo Thông tư liên tịch chưa thật sự thuận tiện trong quá trình áp dụng,…
Đồng thời trong bối cảnh yêu cầu về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật được đặt ra nhằm đáp ứng sự phát triển đất nước trong giai đoạn mới, nhiều quy định mới đã được ban hành như Luật Tư pháp người chưa thành niên năm 2024, Luật Phòng chống mua bán người năm 2024, Quyết định số 26/2025/QĐ-TTg quy định về thành phần và nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật,…Do đó, việc nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung Thông tư liên tịch số 10 là vô cùng cần thiết.
Trên cơ sở đó, Bộ Tư pháp đã phối hợp với Toà án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao và các Bộ: Công an, Quốc phòng, Tài chính để xây dựng dự thảo Thông tư liên tịch sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư liên tịch số 10 (sau đây gọi là dự thảo Thông tư liên tịch sửa đổi).
Nhiều điểm mới đáng chú ý
Trong quá trình tham mưu xây dựng Dự thảo Thông tư liên tịch, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và TGPL bám sát quy định của pháp luật (Luật TGPL năm 2017, Bộ luật Tố tụng Hình sự, Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Tố tụng hành chính,…) và chỉ sửa đổi, bổ sung các quy định thật sự cần thiết, khắc phục những bất cập phát sinh trong quá trình triển khai thực hiện.
Dự thảo Thông tư liên tịch sửa đổi gồm 03 Điều: Điều 1: Sửa đổi, bổ sung một số Điều của Thông tư liên tịch số 10; Điều 2: Bãi bỏ một số từ, cụm từ, điểm, khoản, điều và thay thế một số Mẫu của Thông tư liên tịch số 10 và Điều 3: Quy định về hiệu lực thi hành.
Một trong những nội dung đáng chú ý của dự thảo Thông tư liên tịch sửa đổi là bổ sung thêm các đối tượng là "người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người làm chứng, người chấp hành biện pháp xử lý chuyển hướng, phạm nhân" được giải thích, thông báo về TGPL (sau đây gọi là người được giải thích về TGPL). Quy định này phù hợp với Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, Luật Tư pháp người chưa thành niên 2024 và Thông tư 46/2019/TT-BCA.
Cơ chế giải thích, thông báo về TGPL cũng được hoàn thiện: sau khi cơ quan tiến hành tố tụng hoặc cơ sở giam giữ giải thích về TGPL, nếu người đó thuộc diện được hưởng hoặc tự nhận thuộc diện thì sẽ được thông báo ngay cho Trung tâm, Chi nhánh TGPL. Tại đây, họ được giải thích thêm, kiểm tra đối tượng và hoàn tất thủ tục để cung cấp dịch vụ. Quy định này giúp người dân tiếp cận TGPL từ sớm, bảo vệ tốt quyền và lợi ích hợp pháp.
Dự thảo cũng quy định việc lập Biên bản từ chối TGPL có sự chứng kiến của ba bên: người được giải thích, cơ quan tiến hành tố tụng/cơ sở giam giữ và người thực hiện TGPL. Điều này vừa minh bạch, khách quan, vừa khẳng định quyền tự quyết của cá nhân trong việc có hay không sử dụng dịch vụ miễn phí.
Ngày 04/8/2025, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 26/2025/QĐ-TTg quy định về thành phần và nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật trên cơ sở hợp nhất 02 Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật và Hội đồng phối hợp liên ngành về TGPL trong hoạt động tố tụng. Do đó, các quy định về Hội đồng phối hợp liên ngành về TGPL tại Thông tư liên tịch số 10 được bãi bỏ để đồng bộ, thống nhất với Quyết định số 26/2025/QĐ-TTg.
Ngoài ra, một điểm mới đáng chú ý khác của dự thảo Thông tư liên tịch sửa đổi là: Bổ sung trường hợp việc giải thích về quyền TGPL được thực hiện ở tất cả các giai đoạn tố tụng, trừ trường hợp đã có người thực hiện TGPL bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người được TGPL. Quy định này giúp tránh bỏ sót nhu cầu TGPL của người bị buộc tôi, đương sự, bị hại trong tố tụng.
Sửa đổi, bổ sung quy định về đăng ký, hiệu lực của việc đăng ký. Từ chối, hủy bỏ việc đăng ký, thông báo huỷ bỏ việc đăng ký đối với người bảo về quyền và lợi ích hợp pháp của người bị kiến nghị khởi tố, người bị tố giác, bị hại, đương sự trong tố tụng hình sự.
Quy định cụ thể Biên bản giải thích về quyền được TGPL miễn phí sẽ được lưu tại hồ sơ vụ án, vụ việc mà không phân biệt trong tố tụng hình sự hay tố tụng dân sự, hành chính. Quy định này giúp tăng cường trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc giải thích TGPL cho đương sự trong vụ án dân sự, hành chính, khắc phục thực tế số người được TGPL trong tố tụng dân sự và hành chính còn hạn chế như hiện nay.
Diệu Anh
