Vướng mắc áp dụng xử lý hình sự
Thời gian qua, cơ quan chức năng trên cả nước đang tích cực, đẩy mạnh xử lý hành vi sản xuất kinh doanh hàng giả, hàng nhập lậu. Cùng với đó, rất nhiều nghệ sĩ, người nổi tiếng đã cố ý hoặc vô tình tiếp tay quảng bá cho hàng giả cũng đã bị xử phạt.
Tình trạng người nổi tiếng quảng cáo sai sự thật đã diễn ra từ lâu. Tuy nhiên, hầu hết các trường hợp bị phát hiện đều dừng ở mức xử lý hành chính mà không thấy chế tài xử lý hình sự về hành vi này.
Từ hành vi quảng cáo sai sự thật, Hoa hậu Thùy Tiên, Quang Linh Vlogs, Hằng du mục sau đó bị khởi tố, bắt tạm giam để điều tra về hành vi Lừa dối khách hàng.
Trao đổi với Người Đưa Tin, luật sư Lê Cao (Công ty luật FDVN, Đoàn luật sư Tp.Đà Nẵng) lý giải, khó khăn đó đến từ việc khó chứng minh yếu tố gian dối và hậu quả thiệt hại.
Trước hết, việc chứng minh yếu tố gian dối trong tội quảng cáo gian dối là một trong những thách thức lớn trong thực tiễn áp dụng pháp luật hiện nay. Gian dối trong quảng cáo không chỉ dừng lại ở việc đưa ra thông tin sai sự thật một cách rõ ràng, mà còn bao gồm cả những hình thức tinh vi hơn như phóng đại, lập lờ, che giấu thông tin hoặc sử dụng từ ngữ dễ gây hiểu nhầm cho người tiêu dùng.
Trong nhiều trường hợp, nội dung quảng cáo không hoàn toàn sai nhưng vẫn đủ khiến người tiếp nhận hiểu sai về công dụng, chất lượng hoặc tính năng của sản phẩm.
Điều này đòi hỏi cơ quan tiến hành tố tụng phải có đủ chuyên môn và công cụ kỹ thuật để đánh giá tính chính xác, trung thực của nội dung quảng cáo, đặc biệt là đối với các sản phẩm có tính chất đặc thù như: Thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, thiết bị y tế.
Chính sự mơ hồ trong ranh giới giữa "gian dối" và "không chính xác" khiến việc xử lý hình sự trở nên khó khăn, dễ dẫn đến bỏ lọt hành vi vi phạm hoặc gây tranh cãi về tính hợp pháp của nội dung quảng cáo.
Luật sư Lê Cao.
Bên cạnh đó, việc xác định hậu quả trong tội quảng cáo gian dối là một trong những khó khăn lớn trong thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự, bởi, điều luật yêu cầu phải chứng minh được người phạm tội đã thu lợi bất chính từ 50 triệu đồng trở lên hoặc gây thiệt hại từ 100 triệu đồng trở lên cho người khác thì mới có thể truy cứu trách nhiệm hình sự.
Trên thực tế, việc thống kê chính xác số tiền người tiêu dùng bị thiệt hại hoặc lợi nhuận mà người vi phạm thu được từ hành vi quảng cáo gian dối không hề dễ dàng, nhất là khi hành vi này được thực hiện qua các kênh trực tuyến, không có hóa đơn chứng từ rõ ràng, hoặc được phân phối qua hệ thống cộng tác viên, đại lý trung gian.
Hơn nữa, thiệt hại đối với người tiêu dùng thường là thiệt hại nhỏ lẻ, phân tán, khó tổng hợp, hoặc thiệt hại về sức khỏe, tâm lý khó định lượng thành tiền. Chính những rào cản này khiến nhiều vụ việc dù có dấu hiệu vi phạm rõ ràng vẫn chỉ dừng lại ở mức xử phạt hành chính, làm giảm hiệu quả răn đe của pháp luật hình sự đối với hành vi quảng cáo gian dối.
Khoảng trống trong xử lý người nổi tiếng
Cũng theo Luật sư Cao, hiện nay, một khoảng trống đáng kể trong pháp luật Việt Nam là chưa có quy định cụ thể về trách nhiệm của các người nổi tiếng, có sức ảnh hưởng (KOLs, Influencer) khi tham gia hoạt động quảng cáo, đặc biệt là trong bối cảnh mạng xã hội phát triển mạnh mẽ và trở thành kênh tiếp cận chính của người tiêu dùng.
Thực tế cho thấy nhiều KOLs nhận thù lao để quảng bá sản phẩm nhưng không kiểm chứng nội dung quảng cáo, thậm chí đưa ra thông tin sai lệch, gây hiểu nhầm nghiêm trọng cho công chúng.
Biên tập viên Quang Minh và MC Vân Hugo, bị xử phạt hành chính do vi phạm trong quảng cáo sửa giả.
Tuy nhiên, do chưa được xác định là chủ thể chịu trách nhiệm pháp lý trực tiếp trong các hoạt động quảng cáo nên việc xử lý các hành vi vi phạm của KOLs còn gặp nhiều lúng túng, phần lớn chỉ dừng lại ở mức nhắc nhở, phê bình hoặc áp dụng chế tài hành chính.
Việc thiếu quy định rõ ràng không chỉ gây khó khăn cho cơ quan quản lý trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng mà còn tạo kẽ hở để các hành vi quảng cáo sai sự thật tiếp tục diễn ra, ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường kinh doanh và lòng tin của xã hội.
Để nâng cao hiệu quả phòng, chống hành vi quảng cáo gian dối, cần thiết phải hoàn thiện hệ thống pháp luật theo hướng đồng bộ, rõ ràng và phù hợp với thực tiễn.
Do đó, ông Cao cho rằng, trước hết, nên sửa đổi, bổ sung Điều 197 Bộ luật Hình sự theo hướng mở rộng phạm vi xử lý đối với hành vi quảng cáo sai sự thật gây hậu quả không nghiêm trọng nhưng có nguy cơ cao gây thiệt hại cho xã hội, đồng thời cụ thể hóa trách nhiệm pháp lý của người nổi tiếng khi tham gia quảng cáo sản phẩm.
Bên cạnh đó, cần hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa các cơ quan chức năng như Bộ Công Thương, Bộ Y tế,… trong việc kiểm soát, giám sát hoạt động quảng cáo, đặc biệt trên các nền tảng số và mạng xã hội.
Ngoài ra, việc tăng cường tuyên truyền pháp luật cho doanh nghiệp và người tiêu dùng về trách nhiệm pháp lý trong quảng cáo, kết hợp với áp dụng các chế tài mạnh mẽ và kịp thời đối với hành vi vi phạm sẽ góp phần bảo đảm tính răn đe và phòng ngừa chung trong xã hội.
Luật sư Phạm Hồng Kiên – Đoàn Luật sư Tp. Hà Nội cho hay, sau khi liên tiếp các trường hợp người nổi tiếng, công ty lớn bị khởi tố, lên án chắc chắn sẽ là "hồi chuông cảnh tỉnh" với những người sản xuất kinh doanh cũng như người bán hàng trên mạng xã hội (đặc biệt là người nổi tiếng) phải cẩn trọng, có trách nhiệm hơn trước khi nhận quảng bá, bán hàng.
Song song việc hoàn thiện quy định pháp luật, thì sự sự vào cuộc quyết liệt của các cơ quan chức năng có thẩm quyền trong việc phát hiện, ngăn chặn và xử lý trường hợp quảng cáo gian dối là yếu tố quan trọng trong việc ngăn ngừa hành vi vi phạm.
