Hướng đến xã hội không còn trẻ em phải đánh đổi tuổi thơ bằng mưu sinh

Việt Nam đã và đang nỗ lực mạnh mẽ để từng bước xóa bỏ lao động trẻ em, nhất là trong các hình thức lao động nguy hiểm, độc hại và bóc lột. Ngày Thế giới chống Lao động trẻ em (12/6) là dịp để Việt Nam củng cố quyết tâm: không để bất kỳ trẻ em nào phải đánh đổi tuổi thơ vì mưu sinh.

Những con số biết nói

Những thập kỷ qua, Việt Nam đã đạt được những bước tiến dài trong việc đảm bảo quyền trẻ em, đặc biệt là nỗ lực giảm thiểu lao động trẻ em - một trong những thách thức nhức nhối ở nhiều quốc gia đang phát triển.

Ngay từ năm 1990, Việt Nam đã trở thành một trong những quốc gia đầu tiên tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương phê chuẩn Công ước Liên Hợp Quốc về Quyền Trẻ em (CRC). Sau đó, Việt Nam tiếp tục tham gia hai công ước quan trọng của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO): Công ước số 138 về độ tuổi tối thiểu đi làm và Công ước số 182 về xóa bỏ các hình thức lao động trẻ em tồi tệ nhất. Đây là nền tảng cho việc xây dựng các chính sách pháp lý mạnh mẽ và đồng bộ.

Trên cơ sở đó, Việt Nam đã hoàn thiện hệ thống pháp luật bảo vệ trẻ em: Luật Trẻ em năm 2016, Bộ luật Lao động 2019 quy định rõ ràng độ tuổi lao động, danh mục cấm và điều kiện nếu trẻ từ 15 - 17 tuổi làm việc.

Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng kể trong giải quyết lao động trẻ em, thiết lập một khung pháp lý vững chắc để phù hợp hơn với các tiêu chuẩn quốc tế và thực hiện một số chương trình và dự án để giảm thiểu lao động trẻ em tại các cấp trung ương và địa phương.

Những nỗ lực của Việt Nam trong nhiều năm gần đây đã đem lại kết quả rất đáng khích lệ. Theo Báo cáo khảo sát quốc gia về lao động trẻ em công bố đầu năm 2025 do Tổng cục Thống kê phối hợp với Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), hiện cả nước có khoảng 731.000 trẻ em từ 5 - 17 tuổi đang tham gia lao động, tương đương 3,5% tổng số trẻ em - giảm mạnh so với tỷ lệ 9,1% năm 2018 (khoảng 1,75 triệu trẻ).

Tuy nhiên, báo cáo cũng chỉ ra rằng hơn 84% số trẻ lao động sống ở khu vực nông thôn, nơi điều kiện kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn, đặc biệt trong các ngành nông nghiệp, chăn nuôi, thủ công, buôn bán nhỏ… Các em thường làm việc dưới hình thức lao động hỗ trợ trong gia đình. Có đến hơn 40% số trẻ em lao động làm việc từ 40 giờ/tuần trở lên, tương đương người trưởng thành. Điều này không chỉ ảnh hưởng sức khỏe thể chất, tinh thần, mà còn cản trở nghiêm trọng quá trình học tập, làm tăng nguy cơ bỏ học, tái nghèo và mất cơ hội phát triển.

Theo các chuyên gia, nguyên nhân dẫn đến lao động trẻ em chủ yếu xuất phát từ nghèo đói, thiếu tiếp cận giáo dục, nhận thức hạn chế của cộng đồng và nhu cầu sử dụng lao động giá rẻ, đặc biệt trong khu vực phi chính thức.

Nhận diện đúng thực trạng và nguyên nhân này, Việt Nam đã áp dụng các biện pháp đồng bộ như triển khai Chương trình quốc gia phòng ngừa và giảm thiểu lao động trẻ em giai đoạn 2021 - 2025 được phê duyệt theo Quyết định 782/QĐ‑TTg ngày 27/5/2021, định hướng đến năm 2030, do Thủ tướng Chính phủ ban hành; Việt Nam là một trong 15 quốc gia tiên phong tham gia Liên minh SDG 8.7, chống lao động trẻ em toàn cầu; đưa chỉ tiêu “Tỷ lệ lao động trẻ em” vào hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia theo Quyết định số 43/2016/QĐ-TTg ngày 17/10/2016 của Thủ tướng Chính phủ.

Ngoài ra, Việt Nam cũng tăng cường hệ thống thanh tra lao động và bảo vệ trẻ em tại các cơ sở sản xuất, đồng thời thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành giữa các cơ quan cơ sở giáo dục, y tế và các tổ chức xã hội dân sự. Hỗ trợ tái hòa nhập học đường đối với trẻ em từng bị bóc lột lao động, thông qua học bổng, hỗ trợ học phí, tư vấn tâm lý và kết nối với dịch vụ cộng đồng.

Sự giảm mạnh trong tỷ lệ lao động trẻ em trong vòng chưa đầy một thập kỷ là kết quả của nỗ lực bền bỉ, có hệ thống và hướng đến con người của Việt Nam. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức cần tiếp tục giải quyết, nhất là ở các khu vực dân tộc thiểu số, vùng sâu vùng xa, nơi tỷ lệ nghèo đa chiều và thiếu thốn dịch vụ công vẫn là rào cản lớn.

Thời gian tới, mục tiêu của Việt Nam không chỉ là giảm tỷ lệ lao động trẻ em xuống mức thấp nhất, còn tiến tới xóa bỏ hoàn toàn các hình thức lao động nguy hiểm, cản trở sự phát triển toàn diện của trẻ em. Điều đó đòi hỏi không chỉ nỗ lực từ phía Nhà nước, mà còn cần sự đồng hành từ cộng đồng, doanh nghiệp, tổ chức xã hội và từng gia đình - để mọi trẻ em Việt Nam đều được sống, học tập và phát triển trong một môi trường an toàn và lành mạnh.

Giải pháp bền vững chống lao động trẻ em

Giảm thiểu lao động trẻ em không thể đạt được chỉ bằng những quy định pháp luật hay các chiến dịch tuyên truyền. Để thật sự thay đổi cuộc sống của các em, cần những chính sách can thiệp trực tiếp vào căn nguyên của vấn đề - đó là nghèo đói, thiếu cơ hội học tập và sự bất lực của gia đình trong việc nuôi dưỡng, giáo dục con cái.

Chính sách miễn học phí cho học sinh công lập mầm non đến hết trung học phổ thông được Bộ Chính trị quyết định trong phiên họp ngày 28/2/2025. Theo đó, học sinh công lập bậc mầm non đến Trung học Phổ thông sẽ được miễn toàn bộ học phí, chính thức áp dụng từ đầu năm học 2025 - 2026. Chính sách này là bước đi quyết liệt, thể hiện quan điểm “giáo dục là quốc sách hàng đầu”, mục tiêu mở rộng cơ hội học tập, giảm gánh nặng tài chính cho gia đình, đặc biệt ở khu vực nông thôn, miền núi và dân tộc thiểu số. Đây cũng là một bước tiến quan trọng trong việc loại bỏ rào cản tài chính khiến nhiều gia đình buộc phải cho con nghỉ học sớm để lao động.

Việc miễn học phí không chỉ là một hỗ trợ kinh tế ngắn hạn, mà còn mang ý nghĩa chiến lược dài hạn, giúp nâng cao tỷ lệ tiếp cận giáo dục, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa – nơi lao động trẻ em từng là "chuyện thường ngày".

Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam Nguyễn Thị Doan nhấn mạnh, việc miễn học phí thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng, Nhà nước đối với sự nghiệp giáo dục, tạo điều kiện cho mọi trẻ em đến trường mà không bị rào cản kinh tế ngăn cản, khi gánh nặng tài chính được giảm bớt, các bậc phụ huynh có thêm điều kiện để đầu tư cho con cái.

Theo các chuyên gia, hợp tác quốc tế là một trong những giải pháp hiệu quả nhất nhằm giải quyết căn nguyên của tình trạng gia tăng lao động trẻ em. Các dự án quốc tế thường tập trung hỗ trợ sinh kế cho các gia đình dễ bị tổn thương, đồng thời tạo điều kiện để trẻ em được tham gia lao động một cách phù hợp và an toàn theo quy định pháp luật.

Dự án hỗ trợ kỹ thuật nâng cao năng lực quốc gia phòng ngừa và giảm thiểu lao động trẻ em tại Việt Nam (ENHANCE), do Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) thực hiện tại tỉnh An Giang, Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội, đã góp phần quan trọng trong việc giảm thiểu lao động trẻ em tại Việt Nam. Sau 10 năm triển khai, dự án đã mang lại nhiều kết quả tích cực từ hỗ trợ gia đình dễ bị tổn thương, phát triển mô hình sinh kế – giáo dục hay trang bị kỹ năng hướng nghiệp cho thanh thiếu niên có nguy cơ phải lao động sớm.

Mới đây, ENHANCE tổ chức hai khóa đào tạo giảng viên (Training of Trainers) tại Hà Nội dành cho gần 70 cán bộ tư vấn và giáo viên ngành dệt may, giúp họ nâng cao kỹ năng hướng nghiệp cho thanh thiếu niên có nguy cơ phải lao động sớm. Thông qua việc trang bị kiến thức nghề nghiệp và kỹ năng mềm, các cán bộ này có thể định hướng đúng đắn cho học sinh, giúp các em lựa chọn con đường học nghề phù hợp thay vì bỏ học đi làm sớm. Kết quả bước đầu cho thấy các cơ sở đào tạo nghề đã cải thiện đáng kể chất lượng tư vấn và duy trì được học viên ở lại trường lâu hơn, góp phần ngăn ngừa nguy cơ lao động trẻ em trong chuỗi cung ứng dệt may - một trong những ngành tiềm ẩn rủi ro cao.

Có thể nói, hành trình xóa bỏ lao động trẻ em là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên định, phối hợp chặt chẽ và đầu tư liên tục từ nhiều phía. Việt Nam đã, đang và sẽ tiếp tục thực hiện các cam kết quốc tế, hoàn thiện khung pháp lý, đồng thời đẩy mạnh các giải pháp thực tiễn - từ cải thiện giáo dục, sinh kế đến tư vấn hướng nghiệp và bảo vệ trẻ em tại cộng đồng. Hướng đến một xã hội không còn lao động trẻ em, mỗi hành động hôm nay - dù là hỗ trợ một gia đình, giữ lại một học sinh, hay đào tạo một cán bộ hướng nghiệp - đều có ý nghĩa to lớn trong việc gìn giữ tuổi thơ cho hàng triệu trẻ em Việt Nam.