Làng lồng đèn truyền thống giữ hồn Trung thu Việt giữa lòng TP Hồ Chí Minh.
Nằm trong xóm đạo Phú Bình, làng nghề làm lồng đèn Trung thu đã tồn tại hơn nửa thế kỷ, trở thành một nét văn hóa đặc sắc của Thành phố mỗi dịp Trung thu về. Lịch sử làng nghề bắt nguồn từ những năm 1950, khi những người thợ thủ công từ các làng nghề Bác Cổ, Báo Đáp (Nam Định xưa) di cư vào Sài Gòn lập nghiệp mang theo bí quyết và tình yêu với chiếc lồng đèn truyền thống.
Thời kỳ hoàng kim của làng nghề là thập niên 80 - 90 của thế kỷ trước với khoảng 100 nhà làm nghề. Không khí trong làng lúc đó vô cùng nhộn nhịp, thương lái đến lấy hàng tấp nập, nhà nào cũng làm việc suốt ngày đêm. Tuy nhiên, bước sang những năm 2000, sự xuất hiện của lồng đèn điện tử giá rẻ đã khiến đèn truyền thống bị "chững lại". Cùng với những khó khăn kinh tế và sự thay đổi thị hiếu, nhiều gia đình đã bỏ nghề. Đến nay, làng nghề chỉ còn lại khoảng hơn 10 hộ dân tâm huyết bám trụ với nghề.
Mỗi chiếc lồng đèn là một tác phẩm nghệ thuật, chứa đựng tâm huyết của nghệ nhân qua từng nét vẽ công phu.
“Năm nào tôi cũng làm, nhờ có bạn hàng với mối mang của mình. Nhưng về sau này, một số công nghệ xen vào nên đèn thủ công ít đi, vì kinh tế nên người làm đèn dần bỏ nghề. Để theo nghề thủ công này, nếu không có sự tính toán hài hòa và đặc biệt là không có yêu nghề thì bảo đảm không bao giờ làm được”, ông Nguyễn Đình Chiến, nghệ nhân lồng đèn Phú Bình chia sẻ.
Ông Nguyễn Đình Chiến, nghệ nhân lồng đèn Phú Bình bén duyên với nghề từ khi còn là học sinh, luôn đam mê và nhiệt huyết với nghề.
Dù đối mặt với nhiều khó khăn, những người thợ thủ công nơi đây vẫn ngày đêm miệt mài gìn giữ "hồn" của chiếc lồng đèn Việt. Đối với họ, mỗi chiếc lồng đèn là một tác phẩm nghệ thuật chứa đựng tâm huyết và sự sáng tạo.
Ông Nguyễn Trọng Thành, nghệ nhân lồng đèn với hơn 45 năm theo nghề gia truyền của gia đình cho biết: “Gia đình tôi đã có hơn 55 năm gắn bó với làng lồng đèn Phú Bình. Tôi không thể đi theo lối làm lồng đèn điện tử vì sẽ làm mất đi giá trị truyền thống của ông bà để lại. Bây giờ xã hội hiện đại rồi, người ta lại quay về tìm những cái giá trị truyền thống làm bằng tay, bằng thủ công nhiều hơn".
Ông Nguyễn Trọng Thành tiếp nối nghề từ gia đình và đã gắn bó với làng nghề lồng đèn Phú Bình hơn 45 năm qua.
Cùng chung tâm huyết, ông Nguyễn Trọng Bình, nghệ nhân làm lồng đèn có trên 35 năm kinh nghiệm cho rằng, đây là công việc đòi hỏi sự kiên trì và tình yêu nghề thật sự. “Tất cả các sản phẩm đều là đồ thủ công Việt Nam, làm hoàn toàn bằng tay chứ không có máy móc nào. Quá trình làm ra một chiếc lồng đèn rất công phu, từ việc lựa chọn cây tre, lồ ô đủ độ già rồi xử lý, cưa chẻ cho đến việc hoàn thiện một sản phẩm từ A đến Z mất khoảng nửa buổi”, ông Bình cho biết.
Ông Bình tâm sự, ông luôn mong muốn làm ra những chiếc lồng đèn thủ công để các bé thiếu nhi biết đến và được chơi món đồ truyền thống trong dịp trăng rằm. Để làm được điều đó, ông cho biết phải đặt hết tâm huyết và niềm tin vào công việc mình làm.
Ông Nguyễn Trọng Bình là một nghệ nhân lồng đèn được nhiều người biết đến với tay nghề cao.
“Mỗi năm, tôi cùng với một nhà nghiên cứu phục dựng lại khoảng 2 đến 3 mẫu lồng đèn xưa, cho đến nay đã phục dựng được khoảng 12 mẫu. Ngoài ra, tôi cũng tự suy nghĩ và sáng tạo ra những mẫu mới”, ông Bình chia sẻ thêm.
Để thích ứng với thị trường, các nghệ nhân đã không ngừng sáng tạo. Bên cạnh các mẫu truyền thống như ngôi sao, con cá, con thỏ... họ còn tạo ra các mẫu mới như nhân vật hoạt hình hay những mẫu lồng đèn rồng, phụng theo yêu cầu của khách hàng.
Công đoạn vẽ viền lồng đèn được một hộ dân trong xóm nhận làm gia công. Công việc này không chỉ kiếm thêm nguồn thu nhập và còn là niềm vui, giúp gia đình gắn bó với nghề truyền thống của cha ông.
Ông Bình coi đây là "nghiệp" của ông bà để lại và là một tâm huyết rất lớn. “Tôi mong muốn mọi người hãy trân trọng, gìn giữ nét đẹp văn hóa này và tìm hiểu sâu hơn về nó. Tôi còn ấp ủ dự định sẽ dựng lại một mô hình lớn để mọi người biết đến làng nghề lồng đèn Phú Bình của những người dân Báo Đáp (Nam Định xưa)”, ông Bình chia sẻ.
Mỗi năm, ngoài việc phục chế lại lồng đèn trung thu truyền thống, ông Bình còn tự mình nghiên cứu cho ra những sản phẩm độc đáo, kết hợp giữa xưa và nay.
May mắn là lồng đèn truyền thống vẫn đứng vững được nhờ sự quan tâm của những nghệ nhân và sự ủng hộ của những khách hàng yêu giá trị xưa cũ. Anh Đỗ Phạm Tuấn Vũ, một khách hàng mua lồng đèn chia sẻ: “Năm nào tôi cũng đến đây mua lồng đèn truyền thống cho con trai. Đối với tôi, sự tồn tại của làng nghề chính là dấu hiệu báo Trung thu về. Tôi luôn chọn lồng đèn truyền thống và muốn con tôi hiểu rằng, hồi xưa ba cũng đã từng chơi những cái lồng đèn này, nó đơn giản như vậy thôi nhưng mà nó rất là đẹp”.
Những nghệ nhân như ông Chiến, ông Thành, ông Bình đều mong muốn mọi người sẽ cùng gìn giữ nghề truyền thống này. Dù không ép buộc con cháu theo nghề nhưng họ tin rằng khi lớn lên, thế hệ sau sẽ tự hiểu và trân quý giá trị mà ông bà đã gây dựng.
Giữa lòng thành phố năng động, hình ảnh những người thợ cần mẫn bên khung tre, giấy màu là minh chứng cho sức sống bền bỉ của những giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Việc gìn giữ và phát huy làng nghề lồng đèn Phú Bình không chỉ là câu chuyện kinh tế mà còn là trách nhiệm bảo tồn một nét đẹp văn hóa cho các thế hệ tương lai.
